Het intens beleven van de wereld om je heen. Dat is in een notendop wat hooggevoeligheid inhoudt. Het staat ook wel bekend als hoogsensitiviteit. Prikkels komen bij hooggevoelige personen extra binnen. Dit brengt hele mooie eigenschappen met zich mee. Denk aan opmerkzaamheid, sterk analytisch vermogen en empathie. Maar het kan ook voor overprikkeling en spanning zorgen. Voor hooggevoelige kinderen is het opgroeien in deze tijd een behoorlijke uitdaging. Het is belangrijk om je kind daarbij extra te begeleiden. Maar wat zijn nou precies de kenmerken van een hooggevoelig kind? En wat zijn aandachtspunten waar je als ouder op kunt letten?
Een overweldigende wereld
Kinderen krijgen tegenwoordig veel meer prikkels te verduren dan de jeugd pakweg 30 jaar geleden. Denk aan onderwijs met digitale middelen, grotere klassen en veel meer vormen van vrijetijdsbesteding. En niet te vergeten het intensieve gebruik van tablets en telefoons, vanaf jonge leeftijd. Er is een continue stroom van informatie en prikkels.
Het afgelopen jaar met alle coronaperikelen zorgt op de hele wereld voor veel onrust. We missen het oude normaal, en we voelen ons onzeker over de toekomst. Het kan veel zijn om te behappen. Wellicht nog wel meer voor personen die hooggevoelig zijn. Dit betekent immers dat emoties of zorgen van anderen extra binnenkomen. Dit geldt ook voor hooggevoelige kinderen die opgroeien in deze tijd. Zij worden geraakt door het nieuws rondom corona en voelen wellicht veel spanning. Daarnaast is de vaste structuur van thuis, school en vrije tijd weggevallen waardoor ze minder houvast hebben. Nu de scholen weer gestart zijn, moeten kinderen opnieuw wennen. Voor veel ouders zal het herkenbaar zijn dat kinderen in deze periode behoorlijk overprikkeld thuiskomen. Na een relatieve rustige periode qua prikkels door het thuisonderwijs, komt er nu veel op ze af.
Ondanks alle uitdagingen van deze tijd, zijn er wel minder sociale verplichtingen. Iets waar hooggevoelige kinderen én volwassenen wellicht baat bij hebben. Veel mensen beseffen zich dat het gejaagde leven voor coronatijd voor veel stress en spanning kon zorgen. Het kan goed zijn om kritisch te kijken naar alle activiteiten van kinderen. Wat is eigenlijk het meest in het belang van kinderen? Is er voldoende balans tussen inspanning en ontspanning? Wellicht kunnen we lessen trekken uit deze tijd.
Literatuur en onderzoek naar het hooggevoelige kind
Het concept is geïntroduceerd door de Amerikaanse psychologe Elaine Aron. Zij doet al sinds 1992 onderzoek naar hoogsensitiviteit en bedacht de term Hoog Sensitieve Personen (HSP). Haar boek, Het Hoogsensitieve Kind, biedt zelftests, casestudies en adviezen. Ze laat zien hoe ouders en leraren het hoogsensitieve kind, vanaf de geboorte tot aan de puberteit, het beste kunnen begeleiden. Ondertussen is ook uit wetenschappelijk onderzoek gebleken dat de hersenen daadwerkelijk op een andere manier reageren op prikkels. Prof. Dr. Elke van Hoof heeft grootschalig onderzoek gedaan naar het persoonskenmerk hoogsensitiviteit. Het is een eigenschap die bij zo’n 15% van de bevolking voorkomt.
Diepgaande verwerking is het kenmerk van HSP-ers
Onder de FMRI-scanner reageren hoogsensitieve personen anders. Van Hoof: wat we zien, is dat de hersenen van HSP’ers onder de FMRI-scanner bij een bepaalde opdracht in meer gebieden oplichten dan die van de niet-HSP’ers. Dat noemen we diepgaande verwerking. HSP’ers denken dus niet zoals niet-HSP’ers.
Onderzoek klinisch psychologe Elke Van Hoof, professor aan de Vrije Universiteit Brussel
Kenmerken van het hooggevoelige kind
Hooggevoelige of hoogsensitieve personen worden geboren met de neiging om veel dingen op te merken in hun omgeving en diep te reflecteren alvorens te handelen. Daardoor zijn sensitieve mensen, zowel kinderen als volwassenen, vaak invoelend, slim, creatief, intuïtief, nauwgezet en gewetensvol. Ze worden eerder overweldigd door veel prikkels van buitenaf. Ze raken dan snel overprikkeld en vermoeid. Hooggevoelige kinderen kunnen bijvoorbeeld slecht tegen harde geluiden, een drukke omgeving, ze schrikken snel en zijn erg gevoelig voor pijn. Ook kunnen ze last hebben van kleren die kriebelen, nat zijn of niet lekker zitten. Het hooggevoelige kan dus ook een lichamelijk aspect hebben.
Het kan zelfs zo zijn dat een bepaald zintuig (ogen, oren, reuk of tastzin) sterker ontwikkeld is. Gevoeligheid voor geuren komt bijvoorbeeld vaak voor. Het gaat voornamelijk om de hersenen die de informatie grondiger verwerken. Daarnaast worden er ook snellere reflexen gezien op lichamelijk gebied, evenals een overactiever immuunsysteem. Darmklachten komen ook vaker voor bij hooggevoeligheid door een snellere reactie op prikkels. Prikkels die van invloed kunnen zijn op de darmen zijn o.a. gedachtes, emoties en stress. In zekere zin is het lichaam ontworpen, zo geeft Elaine Aron aan, om nauwkeuriger te kunnen waarnemen en evalueren wat het lichaam binnenkomt.
Er zijn natuurlijk veel variaties en niet alle hooggevoelige kinderen hebben dezelfde kenmerken. Maar in het algemeen is het hooggevoelige kind bedachtzamer en raakt makkelijker overmand door heftige emoties dan gemiddelde kinderen. En dit is een behoorlijke uitdaging om mee om te leren gaan!
- Lees ook van Lianne Opvoedtips voor ouders van een hooggevoelig kind
Waar kun je als ouder alert op zijn?
- Hooggevoeligheid kan in een aantal gevallen samengaan met hoogbegaafdheid. Van hoogbegaafdheid wordt gesproken bij een intelligentieniveau hoger dan 130. Er zijn een aantal overeenkomende kenmerken; denk aan het analytische en observerende vermogen. Als er vermoedens zijn van hoogbegaafdheid kun je in overleg met school bekijken welke mogelijkheden er zijn. Denk aan extra uitdagingen of een plusklas. Maar ook een intelligentieonderzoek behoort tot de mogelijkheden.
- Betrek school bij de behoeftes van je kind. Want hooggevoelige kinderen hebben het extra nodig dat ze gezien worden. Zeker in een drukke klas kunnen zij zich wat verloren voelen en terug gaan trekken. Vraag de leerkracht om daar alert op te zijn.
- Hooggevoeligheid kan in een aantal gevallen samengaan met een sterke wil. Deze kinderen gaan snel de strijd aan als zij het ergens niet mee eens zijn. Ze willen zelf bepalen wat er gebeurt. Zij uiten hun stress en gevoeligheid veelal in boosheid. En dat kan nogal verwarrend zijn, en leiden tot een verkeerde aanpak. Het boek Hooggevoelige kinderen met een sterke eigen wil biedt een uitgebreide uitleg op dit gebied, en een overzicht van de kenmerken van deze kinderen.
- Wees je bewust van je eigen emoties en gevoelens, en het effect hiervan op je kind. Je kinderen vormen veelal een spiegel van waar je zelf mee worstelt. Soms heeft een ouder dezelfde kenmerken als hun hooggevoelige kind. Een mooie benadering is het bewust ouderschap. De boodschap is: verander jezelf en maak je kinderen sterker.
- Zoek hulp als je vastloopt met je kind. Er is bijvoorbeeld een platform met informatie en er zijn veel boeken te vinden (zie onderstaande tips).
Tips voor het hooggevoelige kind
Als ouder wil je graag zoveel mogelijk informatie verzamelen over hooggevoeligheid. Je bespreekt dit met verzorgers en leerkrachten en je probeert je kind zoveel mogelijk te helpen. Maar zeker als kinderen wat ouder worden, is het belangrijk dat ze zelf ook inzicht krijgen in hun bijzondere eigenschap. Het is altijd belangrijk om met je kind te blijven praten. Over hoe ze met hun hooggevoeligheid om kunnen leren gaan. Een eigenschap die soms als moeilijkheid wordt ervaren, maar vooral ook als kracht kan worden gezien. Zelfvertrouwen is één van de belangrijkste vaardigheden om mee te geven aan je kind. En mocht je hulp willen bij de uitleg aan je kind, dan kan zogenaamde psycho-educatie door een psycholoog ook heel helpend zijn.
Kinderen vinden het vaak lastig om zelf onder woorden te brengen waar ze moeite mee hebben. Boeken met uitleg en tips gericht op kinderen kunnen hierbij goed helpen. Hieronder een aantal tips, met linkjes naar de reviews op StoerLeesVoer!
Boeken voor hooggevoelige kinderen
- Kabouter Langmuts. Boekenserie over een hooggevoelige kabouter die van alles meemaakt; hoe je op een positieve manier leert omgaan met hooggevoeligheid.
- De Voelsprieten van Neel. Een boek over dat je blij mag zijn met wie je bent.
- Bloterik. Een prentenboek over de lichamelijke gevoeligheid van hoogsensitieve kinderen.
- Draakje vurig. Voor de hooggevoelige kinderen met een sterke eigen wil. Over hoe je met spanningen kunt leren omgaan.
- Help ik voel zoveel. Een boek met tips voor als het voelen je te veel wordt.
- Gelukkig gevoelig een toolkit
Binnenkort schrijven we meer over praktische opvoedtips die je als ouder kunnen helpen. Want je wilt je kind beschermen tegen overprikkeling, maar je wilt je kind ook weerbaar maken. En veel ouders zullen herkennen dat het moeilijk is om een balans hierin te vinden. Het erkennen van de emoties van je kind is een belangrijke stap. Daarnaast is het van belang om een balans te vinden tussen inspanning en ontspanning. Zo zoek je samen naar een manier om van hooggevoeligheid een kracht te maken!
