Wat is hoogbegaafdheid – een uitleg over de betekenis en kenmerken
Ongeveer 2-3% van de bevolking heeft een hoogbegaafd intelligentieniveau. Dit betekent dat er sprake is van een IQ (Intelligentie Quotiënt) van boven de 130. Maar wat houdt hoogbegaafdheid dan precies in, en wat zijn de behoeften van kinderen bij wie dit is vastgesteld? Het is heel belangrijk om hier aandacht voor te hebben! Kenmerken van hoogbegaafdheid zijn bijvoorbeeld heel analytisch zijn en een sterk geheugen hebben. Dat is natuurlijk overwegend fijn om te hebben, maar het kan ook een last zijn. Want anderen om je heen denken misschien niet zo snel. En de schoolomgeving is ook niet altijd optimaal ingericht op kinderen met een hoogbegaafd intelligentieniveau.
Waar kun je als ouder of leerkracht rekening mee houden als je te maken hebt met een hoogbegaafd kind? Een informatieve blog over de kenmerken van hoogbegaafdheid en een aantal aandachtspunten voor ouders en kinderen.
Vaststellen van hoogbegaafdheid
Hoogbegaafdheid officieel vaststellen gebeurt met een IQ-test, zoals de Wechsler test. Deze wordt afgenomen door een psycholoog of orthopedagoog. Maar eigenlijk is de cognitieve intelligentie natuurlijk maar een aspect van iemands persoonlijkheid. Er is ook nog intelligentie op emotioneel gebied (EQ) of sociaal gebied. Je kunt een heel hoog IQ hebben, maar een laag EQ. En het is eigenlijk spijtig dat we in de Westerse wereld zoveel waarde hechten aan dat IQ-cijfer. Het is een uitkomst van een test, maar zegt verder weinig over iemands karakter of persoonlijkheid.
Een prachtige column werd hierover geschreven door de moeder van de verstandelijk en lichamelijk beperkte Job. Over hoe hij nooit scheldt. Lief doet tegen iedereen, geen onderscheid maakt in huidskleur of geaardheid. Gewoon een blij en tevreden kind is. Zo iemand kun je toch niet verstandelijk beperkt noemen?
Dus waardering voor allerlei sociale en emotionele capaciteiten is minstens net zo belangrijk. Iemand kan ook heel begaafd zijn in het maken van kunst. En in bijvoorbeeld het sleutelen aan auto’s of in het leggen van sociaal contact. En dat moeten we als maatschappij waarderen en koesteren, naast die hoge intellectuele capaciteiten.
Definitie hoogbegaafdheid:
David Wechsler, de Amerikaanse psycholoog die de Wechsler intelligentietests ontwierp, definieerde intelligentie als volgt. Intelligentie is het vermogen doelgericht te handelen, rationeel te denken en effectief met de omgeving om te gaan (Bron: Wikipedia).
Kenmerken hoogbegaafdheid
Niet ieder hoogbegaafd persoon is hetzelfde natuurlijk. Ook binnen een hoogbegaafd intelligentieniveau zijn er sterke en minder sterke kanten. Dus er is geen vaststaand overzicht met kenmerken van hoogbegaafdheid te geven waar iemand aan moet voldoen. Er zijn wel een aantal veel voorkomende kenmerken te noemen.
- Nieuwsgierigheid – alles willen weten
- Analytisch vermogen – goed verbanden kunnen leggen
- Groot leervermogen – veel informatie in korte tijd kunnen opnemen
- Sterk ontwikkeld geheugen – zowel korte als lange termijn
- Groot observerend vermogen – alles in de omgeving kunnen opnemen
- Snelle ontwikkeling op het gebied van praten, lezen en schrijven
- Sterke en brede interesses voor bepaalde (moeilijke) onderwerpen
- Verhoogd bewustzijn en alertheid – zowel in de details als het grotere geheel
- Sterke taakgerichtheid – ijverig en gemotiveerd om dingen te leren
Deze kenmerken kunnen natuurlijk ook binnen andere intelligentieniveaus voorkomen! Maar het gaat om het totaalplaatje. Hoogbegaafdheid kan ook samengaan met andere persoonlijkheidskenmerken. Denk aan hooggevoeligheid en beelddenken. Maar ook een sterk rechtvaardigheidsgevoel, faalangst en perfectionistisme komen vaak voor. Tegenwoordig wordt er steeds meer gekeken naar deze zijnskenmerken van een (hoog)begaafd kind. De IQ-score is niet alleen meer leidend, maar vooral ook de taakgerichtheid, creatieve vaardigheden en hooggevoeligheid.
Wat hebben hoogbegaafde kinderen nodig?
Ondanks de gave om goed te kunnen leren, kunnen er op de basisschool toch moeilijkheden ontstaan met hoogbegaafde kinderen. Dit komt bijvoorbeeld door een gebrek aan uitdaging en stimulering. Verveling ligt immers op de loer. Dat wordt ook wel een bore-out genoemd. Daardoor kunnen kinderen zich in de klas minder goed gaan gedragen. Zelfs onderpresteren komt dan regelmatig voor bij hoogbegaafdheid. En daar kan natuurlijk veel onbegrip door ontstaan vanuit de omgeving.
Dit kan leiden tot veel somberheid en verdriet bij een kind en ouders. Bekijk de documentaire Door de Bomen over de hoogbegaafde Tim. Daarin wordt mooi in beeld gebracht hoe complex het kan zijn, en hoeveel frustratie en onmacht het kan opleveren.
Tips
- Onderzoek en uitdaging. Mochten er signalen zijn van hoogbegaafdheid, dan is het belangrijk om samen met school een plan te maken. Het laten doen van een intelligentieonderzoek om een beter beeld te krijgen is natuurlijk een eerste stap. Maar vooral ook het bieden van extra uitdaging. Een onderwijsbegeleidingsdienst kan onderzoek uitvoeren en begeleiding bieden. Maar wat een kind nodig heeft, vraagt om een uitgebreide analyse. En heel goed observeren en praten!
- Zelfvertrouwen. Niet goed begrepen of gezien worden, kan leiden tot een laag zelfvertrouwen. Zelfs dus als je eigenlijk ontzettend slim bent! Complimenten, daar groeien kinderen van. Verder kijken als kinderen boos of negatief gedrag laten zien. Maar ook spelen en dingen creëren kunnen het zelfvertrouwen enorm versterken. Laat een hoogbegaafd kind aan de slag gaan met een mooi bouwwerk, werkstuk of kunstwerk. Hierin kunnen ze hun creativiteit en kennis kwijt.
- Uit het hoofd, in je lijf. Snel en goed kunnen denken is een sterke kant maar ook een valkuil. Het hoofd moet af en toe ook even ontspannen. Dus dat is voor hoogbegaafde kinderen een aandachtspunt. Zij hebben vaak ook een creatieve kant en kunnen geraakt worden door bijvoorbeeld kunst en muziek. Dus daar ligt in ieder geval een goede ontspanningsmogelijkheid. Mooie tips vind je in de blog mindfulness met kinderen. Van yoga-oefeningen tot meditatie. Dit zijn technieken die zeker ook bij hoogbegaafde kinderen een positief effect zullen hebben.
Leesvoer over hoogbegaafdheid
Een interessante benadering van het begrip hoogbegaafdheid vind je in het boek Een andere kijk op hoogbegaafdheid. Hierin wordt hoogbegaafdheid uitgelegd als een (zeer) hoge mate van alertheid. Een boek waarmee hopelijk meer begrip, herkenning en erkenning wordt bereikt.
Ook helpend en informatief is het boek Een intense reis. Over de ervaringen van een moeder van een hoogbegaafde zoon. Waaronder het proces dat zij hebben doorgelopen toen hij vastliep in het onderwijs. Ook wordt uitgelegd wat het met een ouder kan doen.
Kijk ook eens bij de website Pharos, een landelijke vereniging voor ouders van hoogbegaafde kinderen. Want tips en adviezen van ervaringsdeskundigen zijn altijd prettig, mocht je de uitdagingen van een hoogbegaafd kind zelf ervaren!
Een paar interessante boeken
Lees ook deze blogs
- opvoeding hoogbegaafd kind
- Mindset van een hoogbegaafd kind
- Angst bij een hoogbegaafd kind
- Rechtvaardig en hoogbegaafd
- Hoogbegaafde kinderen en perfectionisme
Ik ben Lianne, 40 jaar oud en moeder van drie hele lieve jongens. Opgeleid als orthopedagoog en geïnteresseerd in alles rondom opvoeding en ontwikkeling. Hoe kun je als ouder mindful te werk gaan, hoe zorg je voor jezelf en hoe hou je het een beetje leuk?
Laatste berichten van Lianne (alles zien)
