gewetensontwikkeling fases bij kinderen – Een ontwikkeling van het geweten
Het is een onrustige tijd met steeds meer berichten over grensoverschrijdend gedrag. En als er iets is wat duidelijk wordt, is het wel het belang van het opvoeden van onze kinderen op basis van gelijkwaardigheid. Met respect voor de andere sekse en voor de grenzen van ieder persoon. Waar moeten we dan op letten in de opvoeding? Hoe voeden we kinderen op met normen en waarden die binnen onze maatschappij passen? Dat zullen veel ouders zich afvragen. De gewetensontwikkeling speelt in ieder geval een belangrijke rol. Ook wel de morele ontwikkeling genoemd. Daarom een blog met uitleg over de gewetensontwikkeling fases en het bijbrengen van normen en waarden.
De gewetensontwikkeling fases – normen en waarden
Met ons blogteam schreven we onlangs over verschillende ervaringen rondom grensoverschrijdend gedrag. Op basis hiervan gaven we tips voor ouders hoe hiermee in de opvoeding om te gaan. Alle heftige berichten over grensoverschrijdend gedrag leveren in ieder geval wel iets positiefs op: een belangrijk stuk bewustwording. Over respectvol met elkaar omgaan. Over normen en waarden bijbrengen. En het belang van het goede voorbeeld geven als ouders én in de media.
Een belangrijke rol speel natuurlijk de gewetensontwikkeling. Ook wel de morele ontwikkeling genoemd. Dat iemand beseft wanneer ze anderen pijn doen, per ongeluk of expres. Het leren omgaan met schuld- en schaamte gevoelens die daarbij komen kijken. Vanaf ongeveer 3 jaar begint de ontwikkeling van empathie, oftewel het kunnen inleven in de emoties en gevoelens van anderen. En dat is natuurlijk een belangrijke vaardigheid die kinderen moeten ontwikkelen. Zodat ze op latere leeftijd op een sociale manier met anderen omgaan.
Hoe verloopt de gewetensontwikkeling?
Wanneer kun je kinderen verantwoordelijk houden voor hun daden? Moet je je zorgen maken als kinderen zich niet lijken te beseffen dat ze iets fout hebben gedaan? Er zijn een aantal verschillende fases in de ontwikkeling van het geweten. De ontwikkelingspsychologen Kohlberg en Piaget hebben hier onderzoek naar gedaan. Op basis van deze theorieën en praktijkervaringen hierbij een overzicht van de gewetensontwikkeling fases van kinderen.
Gewetensontwikkeling fases
- 0-2 jaar: jonge kinderen verkennen de wereld en zijn vooral nog bezig met hun eigen behoeften. Ze leren steeds beter om te gehoorzamen. Rond de 2 jaar neemt het zelfbewustzijn toe. Kinderen voelen voor het eerst emoties als schaamte en trots. Een kind beseft zich dan ook beter wanneer het regels overtreedt en als ze bijvoorbeeld iets stuk maken.
- 3-5 jaar: de morele normen worden in deze fase steeds meer overgenomen. En het interne geweten krijgt dan vorm. Belonen en straffen speelt een belangrijke rol. Empathie begint zich ook in deze fase sterker te ontwikkelen. Kinderen begrijpen het als anderen pijn of verdriet hebben.
- 6-11 jaar: in deze fase ontwikkelt het rechtvaardigheidsgevoel steeds sterker. Kinderen worden meer zelfstandig en vormen steeds meer hun eigen mening. Kinderen leren beter hun impulsen te beheersen. In deze fase kun je het merken wanneer je kind ongevoelig lijkt voor straf. Of wanneer ze zich onvoldoende lijken te beseffen wanneer ze iemand pijn doen. Kinderen vinden het nog moeilijk om anderen te helpen of om te delen. Maar ze hebben wel inzicht en begrip voor de emoties van anderen.
- 12 – 18 jaar: in de puberteit zien jongeren in hun omgeving andere normen en waarden. Ze zijn ook gevoelig voor de mening van anderen. Ze proberen daar steeds meer hun eigen weg in te vinden, maar willen er ook bij horen. Emoties worden complexer en er ontstaat een beter begrip van wat goed en slecht is.
- Vanaf 18 jaar: in de volwassenheid bereikt men het hoogste niveau van de gewetensontwikkeling. Maar dit stadium wordt niet door iedereen volledig doorlopen. Het besef van normen en waarden blijft dan achter. In deze fase gaat het om persoonlijke waarden én rechten van de mens. Discussies kunnen worden aangegaan rondom regels en wetgeving.
Bronnen:
- Overzichtsartikel: De ontwikkeling van het geweten; stand van zaken van onderzoek en theorievorming (W. Stapert)
- Kleine ontwikkelingspsychologie Het Jonge Kind – Rita Kohnstamm
- Handboek ontwikkelingspsychologie
- Website normen en waarden
Moreel kompas
Zo zijn er dus verschillende belangrijke vaardigheden die kinderen moeten ontwikkelen in de fases van de gewetensontwikkeling. Hierdoor groeien ze op tot empathische volwassenen met een sterk moreel kompas. Veel hangt natuurlijk samen met het voorbeeld dat ze krijgen. Soms ontwikkelt het interne geweten zich niet naar een volgende fase. Bijvoorbeeld door het verkeerde voorbeeld of onvoldoende sturing. Maar ook op latere leeftijd kan het geweten verstomt raken. Dat blijkt misschien wel het meest uit de recente voorbeelden van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Macht
Dit gebeurt in veel gevallen bij het hebben van een machtspositie. Macht doet over het algemeen iets raars met mensen (mannen). Daarbij komen allerlei hormonen en geluksgevoelens vrij, die ervoor zorgen dat ze nog meer macht willen. Of geld, aanzien en status bijvoorbeeld. Een verlies van realiteitszin en empathie is dan een heel schadelijk neveneffect. Het niet meer kunnen zien en begrijpen wat jouw gedrag voor effect heeft op de emoties en gevoelens van anderen. Misschien kunnen we wel stellen dat ook alle oorlogen op deze wijze beginnen.
Maar bij grensoverschrijdend gedrag is er dus iets mis met de gewetensvorming. Met verdrietige gevolgen voor slachtoffers. Bijvoorbeeld in een afhankelijke relatie van een leerling tot een leerkracht. Of werknemer/stagiaire met een werkgever. Het niet mogen uitbuiten van deze machtpositie is iets waar iedereen zich bewust van moet zijn als ze iemand begeleiden. Want diegene wil van hen leren, en is dus afhankelijk van diens kennis en begeleiding. En dat maakt kwetsbaar. Maar ook is het dan heel lastig om je grens aan te geven.
Rol van ouders in de gewetensontwikkeling in de fases
Wat kun je als ouder in de opvoeding doen om de gewetensontwikkeling fases van je kind te sturen? De vorming van normen en waarden begint dus al vanaf jonge leeftijd. Anderen geen pijn doen, niet liegen en je speelgoed delen met anderen. Dat zijn zaken die je echt al van kleins af aan meegeeft. En deze basis is van onschatbare waarde. Want grensoverschrijdend gedrag kan zich ook uiten door bijvoorbeeld het pesten en fysiek pijn doen van anderen. Daarbij heb je immers ook geen respect of inzicht in de grenzen van anderen. Een aantal tips en aandachtspunten:
Sociale situaties
- De basis leren kinderen door veel te oefenen met sociale situaties op jonge leeftijd. De periode tussen 3 en 5 jaar is erg belangrijk voor het ontwikkelen van het geweten. Dus in deze fase kun je als ouder extra alert zijn op het samenspel van je kind. Maar ook hoe ze zich buitenshuis gedragen. Het vraagt veel geduld en sturing van opvoeders om regels, normen en waarden bij te brengen in deze fase. Kinderen luisteren niet altijd meteen, zoeken grenzen op en kunnen ouders enorm uitdagen. Je bewust zijn van je rol als ouders en hoe je in de opvoeding staat, is erg belangrijk.
Voorbeelden
- Natuurlijk is een belangrijke factor in de gewetensontwikkeling fases het voorbeeld dat kinderen krijgen. Dus met respect praten over en met je partner. Laten zien dat je gelijkwaardig bent. Maar ook belangrijk is het om alert te zijn op wat kinderen kijken in de media. En veel schermgebruik op jonge leeftijd kan schadelijk zijn voor de ontwikkeling. Zeker als kinderen filmpjes kijken die niet geschikt zijn voor hun leeftijd, bijvoorbeeld met gewelddadige inhoud. Zo is gebleken dat deze kinderen agressiever gedrag laten zien op latere leeftijd. Dus houd rekening met de leeftijdsadviezen van apps en films.
Onderliggend probleem
- Het kan zijn dat er sprake is van een onderliggend probleem bij kinderen die grensoverschrijdend gedrag laten zien. Of kinderen die anderen pesten. Denk aan het willen verbergen van onzekerheid over hun eigen kunnen. Of misschien zelfs wel eigen trauma’s door nare ervaringen. Dan is het een taak van ouders, opvoeders en school om voor deze kinderen tijdig hulp in te zetten. Want niet alleen slachtoffers, maar ook daders van grensoverschrijdend gedrag hebben hulp nodig.
Lees ook Opvoeden zonder straffen en belonen
Hulp na grensoverschrijdend gedrag
De gevolgen van grensoverschrijdend gedrag en pesten kunnen enorm groot zijn. Op alle leeftijden kan dit effect hebben op het zelfbeeld en welbevinden van slachtoffers. Hierbij een aantal websites met meer informatie.
Bekijk ook de verzamelblogs met boekentips van StoerLeesVoer rondom seksueel grensoverschrijdend gedrag en pesten. Want voor kinderen kan het veel inzicht geven om erover te lezen. En als ouder kun je zo op een laagdrempelige manier met jouw jonge kinderen praten over deze moeilijke onderwerpen.
Kijk bijvoorbeeld ook eens samen het onderstaande filmpje van het Jeugdjournaal. Zij weten op een duidelijke manier uit te leggen aan kinderen wat pesten doet.
Met elkaar praten en luisteren naar ervaringsverhalen. Dat is wat kinderen en volwassenen nodig hebben. Zodat we normen en waarden delen waarbij we elkaars grenzen respecteren!
Ik hoop dat je dit artikel over de gewetensontwikkeling fases interessant vond.
Spraakontwikkeling van kinderen
Ik ben Lianne, 40 jaar oud en moeder van drie hele lieve jongens. Opgeleid als orthopedagoog en geïnteresseerd in alles rondom opvoeding en ontwikkeling. Hoe kun je als ouder mindful te werk gaan, hoe zorg je voor jezelf en hoe hou je het een beetje leuk?
Laatste berichten van Lianne (alles zien)
